"تهاجم فرهنگی"

بحث تهاجم فرهنگی، از مباحثی است که در جامعه کنونی ما دارای اهمیت بسیار زیادی برای بررسی و توجه است. تهاجم فرهنگی علی رغم بحثها، میزگردها، کنفرانسها و . زیادی که در چند سال اخیر صورت گرفته، هنوز به طور کامل شناسایی نشده و دیده می‏‏ شود که هر گوینده و نویسنده و سازمان مسئولی، به اندازۀ توان خود به بررسی آن پرداخته و جنبه هایی از این موضوع را روشن ساخته است.

در بررسی تاریخی مشاهده می ‏‏شود که «تهاجم فرهنگی» پدیده ای تازه تولد و مفهومی نو ساخته نیست و عمری به نسبت عمر بشری دارد؛ چرا که فرهنگ زاییدۀ افعال و افکار انسانی است که در قوالب مختلف متجلّی می‏‏ شود و طبع سرکش و خودخواه نوع انسان، او را در این زمینه نیز برمی انگیزد تا افکار و ارزشهای مورد احترام و پسند خود را به دیگران تحمیل نماید و این نقطۀ آغازین پدیدۀ «تهاجم فرهنگی» است.

تهاجم فرهنگی، ابزار تسلط

تهاجم فرهنگی، از زمانی شکل می‏‏ گیرد که بین فرهنگهای بشری اختلاف پدیدار می گردد. این اختلاف بیشتر ناشی از عوامل «اقلیمی» است، یعنی عوامل اقلیمی مسائلی را چون زبان، نژاد، افکار، رفتار و . به وجود می‏‏ آورد. در نتیجۀ این عوامل می‏‏بینیم که اشکال مختلفی از فرهنگها در قالب جوامع به وجود می ‏‏آید. جامعه ای پیشرفت می‏‏ کند و به کمال علم و ادب و هنر و صنعت و . می‏‏ رسد و جامعه ای پسرفت می‏‏ ماند و یا حتی پس می‏‏ کند. بدین ترتیب و با شکل گیری حکومت های مسلط و مقتدر، و به لحاظ وجود روحیه تسلط گرایی، برخی از دولتهای قوی سعی می ‏‏کنند تا با تسلط نظامی بر ملتهای دیگر و تحکیم فرهنگ خود در میان آنها، آن سرزمینها را با خود همرنگ و همگام نمایند. از این زمان است که پدیدۀ «تهاجم فرهنگی» به عنوان ابزاری شناخته شده معنا می ‏‏یابد.

پیشینه تهاجم فرهنگی

«تهاجم فرهنگی» در تمدنهای قدیم، همراه با سلطۀ نظامی یک سرزمین و تمدن، بر تمدن دیگر صورت می ‏‏گرفت و به محض تسلط سعی می ‏‏شد فرهنگ متهاجم عیناً در آنجا رایج شود و فرهنگ بومی به عنوان فرهنگ مضرّ دشمن از میان برداشته شود. به عنوان نمونه: پس از حمله اسکندر مقدونی به سرزمین امپراتوری ایران و انقراض حکومت هخامنشیان، فرهنگ «هلنی»[1] توسط جانشینان اسکندر در ایران تبلیغ و رایج گردید. نمونۀ ملموس در زمان معاصر، استعمار انگلیس است که با تسلط همه جانبۀ نظامی بر شبه قارۀ هند، فرهنگ «انگلوساکسون»[2] را در آنجا نشر می‏‏ دهد که بارزترین نمود آن فرهنگ، زبان انگلیسی است که به عنوان زبان رسمی اداری این کشور به جا مانده است.

در «جامعه جهانی» کنونی، وضعیت به آن شکل سابق نیست، که کشوری بخواهد بر کشور دیگر تسلط نظامی و استعماری داشته باشد فلذا در جهت تسلط و همسو کردن ملت های دیگر با اهداف قدرت های جهانی، وسیله و ابزاری مؤثرتر از «تهاجم فرهنگی» وجود نخواهد داشت. چرا که تنها تمایز ملت ها، گذشته از نژاد، فرهنگ است و اگر فرهنگها یکسو و همرنگ شود آنگاه تسلط بر آنها بدون هیچگونه توسل به جنگ و زور آسان خواهد بود. اگر ملّتی از لحاظ فکری و ظاهری همانند جامعه متهاجم فکر کرد و رفتار نمود، دیگر مشکلی برای ارتباط و تسلط بر آنها وجود ندارد. به قول شاعر دلسوز، علامه اقبال لاهوری:

ملتی را رفت چون آئین ز دست       مثل خاک اجزای او از هم شکست

پس در برهۀ کنونی «تهاجم فرهنگی» مخصوصاً بر علیه کشور ما که بنیانگذار فکر و فرهنگی نو در جامعه جهانی است و نقش آن در گسترش فرهنگ اسلامی در جهان بی نظیر است، شدّت بیشتری داشته و هزاران ابزار و عمّال خارجی و داخلی در جهت تحقق این هدف، به فرهنگ ملّی و اسلامی ما هجوم آورده اند.

وظیفه ما نیز که قلم را سلاح خود ساخته ایم اینست که: تا در توان داریم به شناخت ماهیت و هویت و چهره این مهاجم ویرانگر کمک کنیم و راه های عملی در مواجهه با آن را بررسی و معرفی نماییم، چرا که مؤثرترین اسلحه برای مقابله با «تهاجم فرهنگی» آگاهی عمومی از نوع و اشکال توطئه و تهاجم است. لذا اگر ملّت هدف و مشکل را شناخت به راحتی در برابر آن ایستادگی خواهد کرد.

در بحثی که تقدیم می ‏‏گردد ابتدا به بررسی «اهمیت موضوع» مورد بحث می‏‏پردازیم. آنگاه پس از بررسی ماهیت و مفهوم «تهاجم فرهنگی» به تفاوت آن با «تبادل فرهنگی» اشاره می‏‏ کنیم. در بخش دوم، بحث، ابزارهای تهاجم فرهنگی را مورد بحث قرار داده و در پایان، رابطه «تهاجم فرهنگی» با ت «نظم نوین جهانی» را بررسی می ‏‏نماییم.